به گزارش ما آنلاین، این مقاله توسط حسین غیاثی در شماره 100 ماهنامه مدیریت ارتباطات در شهریورماه 1397، نوشته و منتشر شده است. در ادامه مروری خواهیم داشت بر این مطلب:
این مذاكرات بر سر پوشاک ارزان‌قیمت و بشوروبپوش چینی بود که بازار پوشاک اروپا را قبضه کرده؛ دیپلمات اروپایی تی‌شرت خاکستری‌رنگ از الیاف پلی‌استر دوخت چین را که لحظاتی قبل از نمایندۀ تجاری چین هدیه گرفته بود رو به دوربین‌های عکاسان حاضر در محل مذاکره گرفته بود و در موقعیتی اجباری لبخند می‌زد و عکس یادگاری می‌گرفت.
بسیاری در دنیای امروز با پدیده‌ای به نام چین و رشد و افزایش قدرتش در عرصه‌های جهانی با شگفتی برخورد می‌کنند. تحولات مرتبط با فناوری اطلاعات و فضای مجازی، از جمله مهم‌ترین رویدادهای دنیای امروز است که از قضا چین و محصولات ساخته شده در این کشور نقش مهمی در رشد و گسترش آن ایفا می‌کنند. چین از سویی میزبان بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های گوشی‌های تلفن همراه است و از طرفی، به دلیل جمعیت پرشمار و رشد اقتصادی بالا، بازاری پرجاذبه برای فروش محصولات غول‌های «سیلیکون ولی». با وجود اینکه فعالان حقوق بشری بارها چین و مقامات دولتی آن را به دلیل چشم‌پوشی بر رعایت نشدن حقوق کارگران و اعمال سیاست‌های محدودکنندۀ فضای مجازی سرزنش کرده‌اند و خواستار قطع همکاری با این کشور هستند، باز هم خبر می‌رسد که شرکت اپل کماکان گوشی‌های جدید آیفون خود را در چین تولید می‌کند یا گوگل موتور جست‌وجویی مخصوص کاربران چینی راه‌اندازی كرده که با سانسور و فیلترینگ موجود در چین کنار آمده است.
كپی‌برداری از شبكه‌های اجتماعی
سیاست مشابه‌سازی و کپی کردن از روی دست دیگران یكی از اولویت‌های اصلی چینی‌هاست كه در زمینۀ فضای مجازی و شبكه‌های اجتماعی هم مورداستفاده قرار گرفته است. در مقابل فروشگاه آنلاین آمازون، علاالدین را راه‌اندازی کردند و به‌جای توییتر و فیسبوک، از شبكه‌های اجتماعی طراحی شدۀ خودشان، مانند «وی‌چت» و «سینا وایبو»، استفاده کردند. امروزه در چین نمی‌توان به‌راحتی و با وارد کردن آدرس اینترنتی، به تارنماهایی مانند گوگل، فیسبوک، اینستاگرام و حتی موتور جست‌وجوی گوگل و بخش اخبار خارجی بی‌بی‌سی، دسترسی پیدا کرد.
مرکز اطلاعات شبکۀ اینترنت چین، CNNIC، در سال ۲۰۰۸ و در ماه جولای تعداد کاربران اینترنت در چین را ۲۵۳ میلیون کاربر اعلام کرده است که در همان زمان به‌مراتب از تعداد کاربران اینترنت در ایالات متحده بیشتر بود. چین، به دلیل اینکه پرجمعیت‌ترین کشور دنیاست، در سال‌های گذشته در زمینۀ اینترنت با رشد چشمگیری مواجه شده است. برای مثال، «وایبو» که ماکروبلاگینگی (شبکه اجتماعی مبتنی بر متن‌های کوتاه) در مقایسه با توییتر است که خود مبدع شبکه‌های اجتماعی ماکروبلاگینگ است، با افزایش بی‌سابقۀ ارزش سهام در سال ۲۰۱۶ مواجه شد. یکی از دلایل موفقیت شبكه‌های اجتماعی و اپ‌های چینی انحصاری است که دولت چین درباره شبکه‌های اجتماعی در این کشور فراهم کرده است. تجمیع قابلیت‌های گوناگون شبکه‌های اجتماعی در یک پلتفرم نیز از جمله دیگر سیاست‌هایی است که باعث شده شبكه‌های اجتماعی چینی نزد کاربران در این كشور محبوب باشند. سومین و مهم‌ترین دلیل محبوبیت شبكه‌های اجتماعی، مانند وایبو و وی چت، تعداد بسیار بالای کاربران آن‌هاست. وایبو مدعی است که ۳۷۶ میلیون کاربر دارد و روزانه ۱۶۵ میلیون کاربر از اپ آن استفاده می‌کنند. وی‌چت هم از وجود ۵۳۸ میلیون کاربر در سراسر جهان خبر می‌دهد. این شبكه‌ها زمینۀ همکاری با کسب‌وکارهای مجازی را به‌خوبی فراهم آورده‌اند، از جمله اینکه با آماده‌سازی زیرساخت‌ها کاربران می‌توانند هنگامی که آنلاین هستند از خدمات مبتنی بر درگاه پرداخت پول هم استفاده کنند.
شبكه‌های اجتماعی چینی با برندهای جهانی و شرکت‌های تبلیغاتی همکاری نزدیکی دارند. برای مثال، وایبو با یک میلیون شرکت تبلیغاتی همکاری متقابل دارد و شرایط را برای تبلیغ و فروش محصولات متنوع فراهم می‌آورد. وی چت که فعالیت‌های مجموعه‌ای از اپلیکیشن‌ها با کارکردهای گوناگون مانند فیسبوک، خبرخوان‌ها، پیام‌رسان‌ها و… را در خود فراهم كرده است، چت‌های تبلیغاتی را به اشتراک می‌گذارد و از محل اطلاعات جمع‌آوری شده، مثل تعداد لایک‌ها و نظرات و هم‌رسانی‌ها، درآمدزایی می‌کند.
دیوار مجازی گرداگرد كاربران اینترنت
چینی‌ها در ۱۹۲۴ میلادی با انقلابی به دوران فرمانروایی امپراتورها در کشورشان خاتمه دادند. آخرین امپراتور چین «پو یی» از سلسلۀ چینگ از سلطنت خلع شد و انقلابیون به رهبری مائو تسه تونگ بر سر کار آمدند و رهبری این کشور پهناور در قارۀ آسیا را بر عهده گرفتند. از جمله سیاست‌های مائو گسترش ارزش‌های حزب کمونیست در تمام این کشور بود. مائو با استفاده از نیروهای وفادار به حزب و جنبش دانشجویی و دهقانان ارزش‌های انقلابی را در کشور چین جا انداخت و نفوذ دفترهای حزب کمونیست را در تمام جوامع شهری و روستایی چین گسترش داد. یکی از سیاست‌های به اجرا در آمده در این کشور انقلاب فرهنگی بود که به باور بسیاری از کارشناسان با استفاده از سرکوب و ترس‌آفرینی، این جامعه را به جامعه‌ای تک‌صدایی تبدیل کرد؛ رویكردی كه به دلیل در پیش گرفتن آن بیش از هر چیز صدای رهبران حزب در این کشور به گوش می‌رسد و تمام ارکان و شئون جامعۀ چین بایستی در جهت تبلیغ و هم‌راستا با ارزش‌های حزب کمونیست باشد. اما، از اواخر قرن بیستم میلادی، ظهور اینترنت نشان داد که این پدیده به‌شدت با ساختارهای بسته و سیاست‌های یک‌جانبۀ حزب کمونیست تضاد دارد و دولت چین بایستی برای کنار آمدن با این پدیده راهکاری بیابد. دولت چین اما با نگاه به دستاوردها و سنت‌های فرهنگی و بومی خود با پدیدۀ اینترنت هم همان رفتار گذشتگان را پی گرفت. اگر روزگاری امپراتور چین برای آسایش خیال از هجوم به مرزهای غربی قلمرو خویش دستور داد دیوار بسازند و یکی از سازه‌های بزرگ دست‌ساز بشر را از خود در خاک این کشور به یادگار گذاشت، رهبران حزب کمونیست در چین امروز نیز تصمیم گرفتند اطراف کاربران اینترنت و فعال در شبکه‌های مجازی دیواری مجازی بکشند.
سایۀ محدودیت بر سر كاربران
چنان‌که اشاره شد، ساختار بستۀ حکومتی حزب کمونیست که وابسته به تصمیمات کنگرۀ حزب و رهبران آن است، جایگاهی برای مباحثی مانند حقوق بشر و آزادی بیان قائل نیست. کشورهای غربی و رسانه‌های آن‌ها بیش از هر چیز به دنبال آن هستند که مباحثی با گرایش حقوق بشر و آزادی بیان و آزادی‌های فردی و اجتماعی را در چین دنبال کنند. ساختار بستۀ سیاسی موجب شده گردش نخبگان هم بسیار ضعیف باشد. همچنین، رشد اقتصادی چین و تولید ثروت در این کشور همراه شده است با افزایش فسادهای اقتصادی و اختلاس بین مقامات حکومتی چین. راهکار رهبران حزب کمونیست برای این مشکل اعدام متخلفان و تصفیۀ آنان است، به‌گونه‌ای که طی سال‌های گذشته یکی از مقامات عالی‌رتبۀ حزب کمونیست این کشور که امید می‌رفت به سِمَت ریاست‌جمهوری چین برسد و جانشین هو جین تائو، رئیس‌جمهوری پیشین، شود به اتهام فساد مالی و اینکه همسرش تاجری انگلیسی را به قتل رسانده بود کنار گذاشته شد و شی جینگ پینگ رئیس‌جمهوری این کشور شد. برخی از کارشناس مسائل چین کنار گذاشته شدن این مقام را تصفیه‌حسابی سیاسی و جنگ قدرت بین رهبران حزب کمونیست می‌دانند.
پای همین فضای محدود‌كننده به حوزۀ اینترنت نیز باز شده است. استفاده از اینترنت در این کشور بسیار محدود است. سانسور، شنود و مسائل مربوط به امنیت کاربران و حفظ حریم خصوصی آن‌ها از جمله مباحث موردتوجه درباره فضای مجازی و کاربرد آن در چین است. از آنجا كه چینی‌ها در اواخر قرن بیستم سابقۀ بحران سیاسی و جنبش‌های اعتراضی علیه مقامات حزب کمونیست را در كارنامه دارند، به‌شدت نگران تکرار بروز اعتراض‌های اجتماعی گسترده در کشورشان هستند. از همین رو، قوانین کنترل‌کنندۀ زیادی برای دسترسی کاربران به تارنماهای سیاسی و خبری وضع کرده‌اند.
فیلتر پای ثابت اینترنت
با رایج شدن استفاده از سیستم‌عامل اندروید و دستگاه‌های هوشمند و بروز شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها، به‌طور کلی سیاست‌های سانسور و کنترل اینترنت و فضای مجازی در این کشور به‌صورت بنیادین تغییر کرد؛ تا قبل از طراحی اندروید و دستگاه‌های هوشمند، اینترنت 4 جی و وای فای، کاربران مجبور بودند با یک تارنما در ارتباط باشند یا کلماتی خاص را در اینترنت جست‌وجو كنند. به همین دلیل، سازمان‌های کنترل‌کننده فقط با استفاده از نرم‌افزارهای فیلترکننده راه ارتباط مخاطب با تارنماها را مسدود می‌کردند. برای مثال، در دهۀ ۹۰ میلادی در چین جنبش دانشجویی دست به اعتراض زد و دانشجویان دانشگاه پکن در میدان «تیان آن‌من» در شهر پکن تجمع کردند. نیروهای نظامی با ادوات سنگین مانند تانک وارد این میدان شدند و جنبش دانشجویان را سرکوب کردند.
امروزه اگر شما به‌عنوان یک کاربر معمولی رایانه نام میدان تیان آن‌من را در یک موتور جست‌وجو بنویسید و دکمۀ اینتر را فشار دهید، با صفحه‌ای هشداردهنده روی مانیتور رایانۀ خود مواجه می‌شوید که شما را از ادامۀ جست‌وجو منصرف می‌کند. یا اگر شما نام لئو ژیائوبو، ناراضی سیاسی و برندۀ جایزۀ صلح نوبل، را جست‌وجو کنید، نمی‌توانید از سد فیلترینگ عبور کنید، مگر اینکه به فیلترشکن مجهز باشید. این فیلترشکن‌ها که به‌اصطلاح وی پی ان نامیده می‌شوند، شبکه‌های خصوصی عرضه‌کنندۀ خدماتی هستند که شناسۀ کاربری کاربر در فضای مجازی را مخفی نگه می‌دارند و این امکان را فراهم می‌آورند که سیستم سانسور دولت چین فریب داده شود و متوجه نشود که یک کاربر از داخل کشور چین به دنبال مطالبی درباره موضوعاتی است که به نظر حزب کمونیست چین ارزش‌های سوسیالیستی را نادیده می‌گیرند. اگر روزگاری مائو تسه تونگ با انجام انقلاب فرهنگی و روش‌های خشونت‌آمیز به دنبال کنترل افکارعمومی چین و تک‌صدایی کردن این کشور بود و حفظ ارزش‌های سوسیالیستی بر هر چیز تقدم داشت، امروزه اما این مقامات ادارۀ سانسور فضای مجازی و اینترنت چین هستند که با جلوگیری از دیدن و خواندن و شنیدن پست‌های اینترنتی به دنبال حفظ ارزش‌های حزب کمونیست‌اند. مقامات چینی همواره دلیل مسدود کردن و بستن تارنماهای اینترنتی را تبلیغ علیه ارزش‌های سوسیالیستی چین بیان می‌کنند. اتهامی که در بیشتر موارد مقامات ادارۀ کنترل و سانسور اینترنت در چین به کار می‌برند تا بتوانند دسترسی کاربران چینی به تارنماها و مطالب موجود در آن‌ها را مسدود کنند. البته، همان‌طور که اشاره شد، با فراگیر شدن دستگاه‌های هوشمند و نصب اپ‌های پیام‌رسان، کنترل و نظارت بر اینترنت به‌طور کلی مفهومی دیگر به خود گرفت. اساس کار پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی این موضوع است که یک فرد با تعداد بسیار زیادی کاربر دیگر مرتبط باشد و بتواند متن‌ها، عکس‌ها و محتوایی را که دیگران در صفحات شخصی خود با دیگران به اشتراک می‌گذارند ببیند و درباره آن نظر بدهد و دست آخر اگر توانست محتوای هم‌رسان‌شده را برای دیگران و دنبال‌کننده‌های خود یا دوستانش به اشتراک بگذارد.
وقتی تعداد زیادی از کاربران درباره یک موضوع، محتوا به وجود می‌آورند (برای مثال، درباره یک خبر متن و عکس در صفحات شخصی خود می‌گذارند) به‌اصطلاح ترند به وجود می‌آید و توجه‌ها به آن موضوع جلب می‌شود. بنابراین، نحوۀ رفتار و استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌شدت وابسته به رفتار کاربران و تعامل در آن شرط اصلی است و به‌هیچ‌عنوان یک‌سویه نیست. برای مثال، اگر تعدادی کاربر در چین و در نقاط مختلف این کشور پهناور تصمیم بگیرند در چت‌های خود درباره میدان تیان آن‌من یا لئو ژیائوبو صحبت کنند و نظر بدهند، دولت نمی‌تواند جلو این گفت‌و‌گوهای متنی را بگیرد، مگر اینکه کلمه‌به‌کلمۀ این متن‌ها و چت‌ها را کنترل کند. اینجاست که موضوع شنود و امنیت پیام‌رسان مطرح می‌شود. به اعتقاد دکتر «دیوید استرومبرگ»، از انستیتو مطالعات اقتصاد بین‌الملل دانشگاه استکهلم، دولت چین به‌طور دقیق و با وسواس زیاد این مطالب را پیگیری می‌کند.
او معتقد است که مقامات چینی با فراهم آوردن پلتفرمی متنوع کاری کرده‌اند که یک کاربر چینی از صبح که از خواب بلند می‌شود تا شب که می‌خوابد تمام فعالیت‌های خودش را در شبکه‌های اجتماعی انجام دهد تا همه‌گونه زیر نظر باشد و تمامی فعالیت‌ها و نظراتش به اطلاع مسئولان ادارۀ کنترل اینترنت چین برسد، و به‌اصطلاح تیک سوم در صفحات چت کاربران به روی مطالبی که می‌نویسند وجود دارد. به این ترتیب، مقامات دولت چین از تمامی تحولات و جریان‌سازی‌ها در شبکه‌های اجتماعی اطلاع دارند و می‌توانند خواست‌ها و نیازهای افکارعمومی را پیش‌بینی و حتی هدایت کنند. گفته می‌شود تا چندی پیش در چین وقتی کاربری درباره مطالب سیاسی حساسیت‌برانگیز از نگاه ادارۀ سانسور متنی را در پیام‌رسان‌ها برای دوستی یا فرد دیگری تایپ می‌کرد، پیامی دریافت می‌کرد که به او هشدار می‌داد مطالب ممنوعی را تایپ کرده است، اما به‌مرور زمان این هشدارها فراموش شده‌اند و کاربر اطلاع ندارد که وقتی متنی با محتوای ممنوع برای دیگری می‌فرستد، برای طرف مقابل فرستاده نمی‌شود. همین سال گذشتۀ میلادی در ماه‌های منتهی به برگزاری کنگرۀ نوزدهم حزب کمونیست در پکن که منجر به تمدید و مادام‌العمر شدن ریاست‌جمهوری شی جینگ پینگ شد، دولت به‌سختی فضای اینترنت و مطالبی را که در پیام‌رسان‌ها به اشتراک گذاشته می‌شد کنترل می‌کرد و تعداد زیادی وی پی ان، از جمله وی پی ان‌های دو غول اینترنت دنیا، یعنی شرکت اپل و آمازون، را مسدود کرد.
بررسی رفتار كاربران شبكه‌های اجتماعی در چین
یکی از نکات قابل‌توجه در بررسی رفتارهای کاربران اینترنت در چین این است که آن‌ها هیچ‌گاه یک موضوع را به ترند (اولویت جست‌وجو) تبدیل نمی‌کنند و فقط عکس یا ویدئو یا لطیفه‌ای به‌عنوان ترند بین کاربران رایج و با دیگران به اشتراک گذاشته می‌شود و درباره‌اش چت می‌کنند.
همچنین، کاربران چینی کمتر متن‌های تولید شده توسط خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارند و فقط عکس‌ها و لطیفه‌ها و ویدئو‌هایی را که برای‌شان جالب باشد باز‌نشر و به‌اصطلاح ریتوییت می‌کنند. شبکۀ الجزیره چندی پیش در خبری اعلام کرد که یکی از سازندگان واکسن ضد هاری در کشور چین با اتهام پنهان‌کاری و تخلف در ساخت واکسن مواجه شده است. رعایت نشدن استانداردها و تخلف در ساخت و تولید محصولات از جمله خبرهای رایج درباره کالاهای ساخت چین است. اما، نکتۀ قابل‌توجه در این خبر این است که این تولیدکننده که توانایی تولید ۲۵۰ هزار ویال واکسن را داشته با عکس‌العمل شدید مقامات دولتی چین مواجه شده و فعالیت‌هایش خیلی زود متوقف شده است، چراکه خبر تخلفات این شرکت در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست شد و کاربران در پیام‌رسان‌ها درباره این شرکت و واکسن‌هایش که برای کودکان استفاده می‌شده واکنش‌های زیادی نشان دادند. برای همین، مقامات دولتی مجبور شدند خیلی زود دست‌به‌کار شوند و علیه شرکت اقدامات لازم را انجام دهند. این شبکۀ خبری از این خبر نتیجه می‌گیرد که علی‌رغم تمامی کنترل‌های انجام‌شده بر پیام‌رسان‌ها و به‌طور کلی فضای مجازی در چین دست آخر مقامات دولتی مجبورند به اتفاقات روی داده در آن واکنش نشان دهند و تحت‌تأثیر آن اقدام کنند.
دشواری تماشای تصویر واقعی چین
برناردو برتولوچی، کارگردان شهیر سینما، در فیلمی با عنوان «امپراتور کوچک» زندگی آخرین امپراتور چین را به تصویر می‌کشد. پوی یی، آخرین امپراتور چین، مانند بسیاری از امپراتوری‌های چین در شهر ممنوعه زندگی می‌کرد؛ ارگی که تمام امپراتورها در آن زندگی کردند و مردم عادی کوچه و خیابان هنگام عبور او از خیابان نباید به چهرۀ امپراتور خیره می‌شدند. دست آخر یک معلم سرخانۀ اروپایی توانست آخرین امپراتور چین را از آنچه پشت دیوارهای شهر ممنوعه روی می‌داد باخبر و چشم او را به دنیا باز کند. پو یی سال‌ها در پی آن بود که از دروازه‌های شهر ممنوعه بیرون برود و جهان اطراف را ببیند، اما تا زمانی‌که انقلابیون وارد شهر شدند قادر به انجام این کار نشد. چینی‌ها می‌خواستند با رعایت سنت ممنوعیت نگاه کردن به چهرۀ امپراتور و دیوار کشیدن از او محافظت کنند و بر جلال و شکوهش بیفزایند، اما در عمل این امپراتور بود که محاصره شده بود و نمی‌توانست با تحولات دنیای بیرون از ارگ ارتباط برقرار کند. از بازی روزگار، حالا چینی‌ها بار دیگر مجبور شده‌اند دیواری مجازی دور کشورشان بکشند تا مردم این کشور با غیرچینی‌زبان‌ها ارتباط نداشته باشند و مردم دیگر نقاط دنیا با آن‌ها ارتباط بر قرار نکنند و تصویر واقعی چین را نبینند.
انتهای پیام
